徐州父子两代"愚公" 信守百年合同荒山变青山
| Projekto Apollo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
human spaceflight program (en)  programo de NASA projekto 
| |||||
| Komenco | 1961 vd | ||||
| Fino | 1972 vd | ||||
| Lando(j) | Usono vd | ||||
| |||||
.jpg)
Projekto Apollo a? Programo Apollo de NASA estis serio de homportantaj kosmoflugaj misioj faritaj de Usono uzante la kosmo?ipojn Apollo kaj la Saturnan familion de raketaj lan?iloj, dum la jaroj 1961–1972. ?ia celo estis veturigi homon sur la lunon kaj reveturigi lin sekure al la tero, ene de la jardeko 1960. Tiun celon plenumis la misio Apollo 11 en Julio 1969. La programo da?ris ?is la fruaj 1970-oj, por efektivigi la komencan sciencan esploron de la luno, totaligante ses sukcesajn surluni?ojn. La nomo Apollo venas el la angla nomo de la antikva greka dio Apolono.
La surluni?o kun homoj estis celo de kaj Usono kaj Sovetunio, sed la konkuron gajnis Usono. La surluni?o formis la pinton de la kosmokonkuro.
La celo esplori la lunon oni forlasis en septembro 1972, post Apollo 17. La kialoj pro tio estis manko de mono kaj la senintereso de usona publika opinio rilate al la da?ro de la projekto. Malgra? tiu, estis kvar pliaj kunhomaj misioj kiuj ne celis atingi la lunon - tri misioj Skylab kiuj uzis la kosmo?ipon Apollo, kaj unu misio Apollo 18 (Apollo-Sojuz). Oni forlasis la kosmo?ipojn Apollo en 1975.
Elekto de misia aparataro
[redakti | redakti fonton]Decidinte je la luno kiel celo, la Apollo-misiaj planistoj devis desegni aron de flugoj kiuj plenumus la celon, samtempe minimumigante dan?eron al homa vivo, kostojn, nepran teknologion kaj astrona?tan lertecon.
Oni konsideris tri eblajn planojn:
 |
|
- Rekta supreniro: Sendi kosmo?ipo rekte al la luno. La tuta kosmoaparato surluni?as kaj reveturas al la tero. Tiu plano necesus novan raketon, ege pli forta ol iu tiame ekzistanta.
- Terorbita rendevuo: Lan?i du raketoj Saturn-5, unu portante la kosmo?ipon, la alia portante bruliga?on. Terorbite, la kosmo?ipo prenas sufi?an bruliga?on por iri al la lunon kaj reen. Simile al rekta supreniro, la tuta kosmo?ipo surluni?as.
- Lunorbita rendevuo (LOR): La kosmo?ipo, lan?ita de raketo Saturn-5, enhavas du partojn, la Lunar Module (luna kupeo) a? lunoveturilo, kaj la Command/Service Module (Rego/Servokupeo) a? patrino?ipo. La patrino?ipo enhavas la vivosubtenajn sistemojn por la kvin-taga voja?o de la tri ?ipanoj, kaj la kontra?varman ?irmon por la reeniro en la atmosferon de la tero. En lunorbito la lunoveturilo disi?as el la patrino?ipo kaj portas du astrona?tojn al la luna surfaco, sekve resupreniras al la patrino?ipo. Tiu estis la elektita plano.
Kontraste al la aliaj planoj, la LOR plano bezonis ke nur malgranda parto de la kosmo?ipo surluni?as, pro tio etigante la mason lan?ita el la surfaco de la luno. La maso estas plue etigita forlasante la descendoma?inon sur la luno.
Planado
[redakti | redakti fonton]La NASA-plano anta?vidis 7 misiojn ?is la unua kunhoma surluni?o. Tiuj estis la misioj A ?is G.
- Misio A: Senhoma testo de Saturn 5 raketo kaj de kosmo?ipo Apollo en ?irka?tera flugo (efektivigita dufoje de Apollo 4 kaj Apollo 6).
- Misio B: Senhoma testo de la lunoveturilo (LM el la angla Lunar Module) (efektivigita de Apollo 5).
- Misio C: Kunhoma testo de patrino?ipo en tera orbito (okazis per Apollo 7).
- Misio D: Testo de kombina?o de patrino?ipo kaj lunoveturiloj en teroproksima orbito (originale planita por Apollo 8, sed okazis sub nomo Apollo 9, ?ar oni aldonis pluan lunflugon (Misio C bis) kiel Apollo 8).
- Misio E: Testo de kombina?o de en tero-malproksima orbito (la misio estis ?esigita, ties teamo alprenis Mision C bis).
- Misio F: Testo de kombina?o de patrino?ipo kaj lunoveturilo en luna orbito (okazis per Apollo 10).
- Misio G: Unua surluni?o (efektivigis Apollo 11).
La unua ?irka?flugo de la luno okazis per la Apollo 8, Kristnaske 1968. Tiu misio estis al?ovita inter misioj C kaj D.
Oni aldone planis la misiojn H, I kaj J:
- Misio H: Surluni?o kun ampleksa scienca eksperimentaro (per Apollo 12. Apollo 13 estis malsukcesa).
- Misio I: Surluni?o kun ampleksa scienca eksperimentaro (per Apollo 14, plua misio estis retirita).
- Misio J: Surluni?o kun ampleksa scienca eksperimentaro kaj lunvagada veturilo (okazis per Apollo 15, Apollo 16 kaj Apollo 17)).
Konkuro de sistemoj
[redakti | redakti fonton]La unua lan?o de Sputnik fare de la Sovetunio en 1957 ka?zis ?okon en Usono. La unua senhoma dura surluni?o (dura signifas ke la raketo intence kra?is sur la luno) en 1959 per la Soveta Lunik-2 kaj la unua homa kosmovoja?o de Jurij Gagarin en 1961, igis la Sovetunion la gvidanta potenco en la kosmaj esploroj. Usono ser?is terenon en kosmoesploro, sur kiu ili povas superi la Sovetunion. Por tio ?ajnis bonan taskon la efektivigo de la surluni?o.
La 25-an de majo 1961, nur unu kaj duono monatoj post la sukcesa lan?o de Jurij Gagarin, usona prezidento John F. Kennedy prezentis sian faman parolon anta? la Usona Kongreso, en kiu li skizis la celon, samjardeke veturigi homojn al la luno kaj reveturigi ilin.
Kvankam oni planis pluajn lan?ojn, la projekto Apollo estis finita post la sesa sukcesa surluni?o de Apollo 17, ?ar la kreskantaj kostoj de la vjetnama milito fortiris la monon.
Por la kunhomaj lunflugoj oni evoluigis grandajn raketojn, kiuj ricevis la nomon Saturn 5. En la evoluigo havis gravan rolon la germana-usona raketa konstruisto, planisto Wernher von Braun, kies teamo evoluigis la unuan ?tupon kun fortega F-1-a raketa lan?ilo. ?iuj lan?oj de tiu raketo estis sukcesaj – spite al ties granda potenco kaj malsimpla konstruo.
Samtempe kun la anta?preparo por la surluni?o, da?ris anka? la Gemini-programo, por kolekti spertojn pri rendevuaj manovroj en kosmo.
La 27-an de januaro 1967 suferis la Apollo-programo gravan retrobaton, kiam ?e surteraj testoj brulmortis tri astrona?toj (Virgil Grissom, Edward H. White kaj Roger B. Chaffee en sia kapsulo. La raketo ne estis plenigita de bruliga?o, la kapsulo estis plenigita ne de kutima aero, sed de oksigeno sub normala atmosfera premo. Ene de la kapsulo esti?is elektra fajrero, kiu ka?zis dum minuto fajron kaj tiele la mortojn. Tiun sekvis grandajn ?an?ojn al la konstruado de la luna kapsulo. La testo ricevis poste la nomon Apollo 1.
Spite al ?io, la sukcesa surluni?o de Apollo 11 la 20-an de julio 1969 plenumis la celon de Kennedy terminplane.
Samtempe kun la Apollo-programo laboris anka? Sovetunio je ampleksa programo, kiu same celis surlunigon de homoj. En kadro de la Zond-programoj, oni lan?is la modifitan kosmo?ipon Sojuz senhomajn al la luno kaj post unu ?irka?flugo reen al la tero. Tiu servis por testo de la kosmo?ipo, kiun oni pripensis por kunhoma lunoflugo. La senhoma Zond-5-a kosmo?ipo en Septembro de 1968 ?irka?is la lunon, sed la reveturo ne sukcesis, ?i falis en la Hinda Oceano. En oktobro de 1970 fini?is la testprogramo kun Zond-8. El ?iuj lan?itaj kosmo?ipoj povis sukcese surteri?i nur Zond-7.
Paralele laboris la Sovetunio anka? je surluni?a misio, por kiu – simile al tiuj de Apollo – oni volis uzi superpezajn raketojn. Por tio oni evoluigis la N1-raketojn, kiuj ?e ?iuj 4 testaj lan?oj malsukcesis de 1969 ?is 1972. ?ar dumtempe Usono jam surluni?is, la sovetoj abdikis pri la kunhoma lunprogramo kaj poste e? neis, ke ili iam havis tian programon. La informoj pri tiu programo aperis nur komence de la 1990-aj jaroj kaj oni prezentis la N1-raketojn.
La surluni?o de 1969
[redakti | redakti fonton]En kadro de la misio Apollo 11 la unuaj du homoj (Neil Armstrong kaj Buzz Aldrin) alvenis sur la Luno la 20-an de julio 1969 je 20:17 horo (UTC). Ses horojn poste, la 21-an de julio, je 02:56:20 horo UTC, Armstrong eliris la lunoveturilon kaj surpa?is la lunon, kiel la unua homo sur la luno. Tiam li eldiris la fami?intajn vortojn:
Cita?o: That's one small step for (a) man, [but] one giant leap for mankind. (esperante: "Tiu ?i estas eta pa?o por homo, granda salto por la homaro.")
La tria astrona?to, Michael Collins, ?irka?flugadis la lunon en la Apollo-11 patrino?ipo ?is la reveno de la lunoveturilo Eagle.
Tipa Apollo-misio
[redakti | redakti fonton]- Lan?o ?e Cape Canaveral
- Forigo de 1-a ?tupo ?e 56 km alto (rapido ?irka? 10.000 km/h - ma?o 8)
- Ekbrulo de la 2-a ?tupo ?e la alta stratosfero kaj mallonge poste, forigo de la savturo
- Forigo de la 2-a ?tupo ?e 185 km alto (rapido ?irka? 24.000 km/h)
- Ekbrulo de la 3-a ?tupo, svingo al proksimuma tera orbito (rapido ?irka? 28.000 km/h), mal?alto de la tria ?tupo
- Denova ekbruligo de la 3-a ?tupo, (TLI - Trans Lunar Injection) etendo de la orbito ?is al la luno
- For?eto de ?tupaj adaptiloj, disigo de la patrino?ipo disde la 3-a ?tupo, kuplado kaj eltiro de la lunoveturilo el la rezervejo, flugo al la luno
- Ekbruligo de la motoro de la patrino?ipo (LOI - Lunar Orbit Insertion), enklini?o al luna orbito
- Transloki?o de 2 astrona?toj en la lunoveturilon, 1 astrona?to restas kiel piloto en la patrino?ipo
- Diskuplado (malligo) de lunaveturilo, ekbruligo de la surluniga motoro, malsupreniro al la luna surfaco kaj surluni?o
- Efektivigo de diversaj EVA-oj (Extra Vehicular Activity ~ Ekster-Veturilaj Agadoj) fare de astrona?toj
- Relan?o de la luna surfaco, supreniro en la lunan orbiton. La surluniga aparato restas surlune.
- Rekuplado al la ?ef?ipo, transloki?o de la astrona?toj, for?eto de la LM-ascenda ?tupo
- Ekbruligo de la motoroj de la patrino?ipo, (TEI - Trans Earth Injection), forlaso de la luna orbito, reveno al la tero.
- Ekster-Veturila Agado por preni filmojn el la patrino?ipo
- For?eto de patrino?ipo, direktigo de la Apollo-kapsulo por la enpa?o en la teran atmosferon
- Eligo de la ?efa para?uto, surakvi?o en alvenejo
- Savser?ado fare de aviadiloportanta ?ipo
Apollo-misioj
[redakti | redakti fonton]
| Misio | Lan?o | Rimarko |
|---|---|---|
| Apollo 201 | 26-a de februaro 1966 | Unua lan?o de Saturn 1B, suborbita testflugo de Apollo-patrino?ipo Senhoma |
| Apollo 203 | 5-a de julio 1966 | Unua orbita lan?o de raketo Saturn 1B, testflugo sen patrino?ipo Senhoma |
| Apollo 202 | 25-a de a?gusto 1966 | Suborbita testflugo de la patrino?ipo Senhoma |
| Apollo 1 | (27-a de januaro 1967) ne okazis lan?o | Akcidento dum surteraj testoj, morto de la skipo Virgil Grissom, Edward H. White, Roger B. Chaffee |
| Apollo 4 | 9-a de novembro 1967 | Unua lan?o de raketo Saturn 5, testflugo de la patrino?ipo Senhoma |
| Apollo 5 | 22-a de januaro 1968 | Testflugo de la lunoveturilo Senhoma |
| Apollo 6 | 4-a de aprilo 1968 | Dua lan?o de Saturn 5, testflugo Senhoma |
| Apollo 7 | 11-a de oktobro 1968 | Unua kunhoma lan?o de raketo Saturn 1B. Testoj en tera orbito Walter M. Schirra, Donn Eisele, Walter Cunningham |
| Apollo 8 | 21-a de decembro 1968 | Unua kunhoma lan?o de raketo Saturn 5, ?irka?flugo de la luno Frank Borman, James A. Lovell, William Anders |
| Apollo 9 | 3-a de marto 1969 | Testoj de la lunoveturilo en tera orbito James Mcdivitt, David R. Scott, Russell L. Schweickart |
| Apollo 10 | 18-a de majo 1969 | Testo de la lunoveturilo en luna orbito, proksimi?o al la luna surfaco je ?is 14 km Tom Stafford, John W. Young, Eugene Andrew Cernan |
| Apollo 11 | 16-a de julio 1969 | Unua surluni?o Neil Armstrong, Buzz Aldrin, Michael Collins Surluni?ejo: Maro de Trankvileco (Mare Tranquillitatis) |
| Apollo 12 | 14-a de novembro 1969 | Surluni?o ?e la en 1967 surlunigita sondilo Surveyor 3 Charles Conrad, Richard Gordon, Alan L. BEAN Surluni?ejo: Oceano de Tempestoj (Oceanus Procellarum) |
| Apollo 13 | 11-a de aprilo 1970 | Eksplodo ferdeke, surluni?o ne okazis James A. Lovell, John L. Swigert, Fred HAISE Neniu mortigita |
| Apollo 14 | 31-a de januaro 1971 | Shepard ludas golfon sur la luno Alan Shepard, Stuart A. Roosa, Edgar D. Mitchell Surluni?ejo: Fra Mauro |
| Apollo 15 | 26-a de julio 1971 | Unua misio kun lunvagada veturilo David R. Scott, James Irwin, Alfred M. Worden Surluni?ejo: Hadley Rinne |
| Apollo 16 | 16-a de aprilo 1972 | Unua esploro de altebena?o, apliko de UV-kameraoj, lunvagada veturilo John W. Young, Thomas K. Mattingly, Charles M. Duke Surluni?ejo: Descartes |
| Apollo 17 | 7-a de decembro 1972 | Lasta surluni?o, lunovagada veturilo Eugene Andrew Cernan, Ronald E. Evans, Harrison H. Schmitt Surluni?ejo: Taurus-Littrow |
Post la sukcesa surluni?o de Apollo 11, NASA publikigis multajn planojn, kiuj entenis 9 pluajn flugojn ?is fino de 1972. Do jam januare de 1970 estis forstrekita la misio Apollo 20 pro kostaj problemoj, kiel menciitaj supre.
La restantajn spaco?ipojn Apollo kaj raketojn Saturn oni uzis por la programo Skylab en 1973/74 kaj por la kuna programo Apollo-Sojuz en 1975.
En julio 2009 la kosmosondilo Lunar Reconnaissance Orbiter faris detalajn fotojn de la surlunigejoj de la misioj Apollo 11, 14, 15, 16 kaj 17.[1]
Diversa?oj
[redakti | redakti fonton]- La tuta projekto Apollo kostis USD 25 miliardojn da usonaj dolaroj (120 miliardoj da USD en 2009-aj dolaroj)[2] inkluzive de la programoj Mercury, Gemini, Ranger, Surveyor, Lunar Orbiter, kaj Apollo'
- dekdu homoj piediris sur la luno en la tuta homa historio, ?iu viro, ?iu usonano.
- La programo Apollo alveturigis 381,7 kg da luna materialo (lunaj rokoj) al la tero, la plejparto de kiu estas deponita ?e la Lunar Receiving Laboratory ?e Houston, Teksaso.
Vidu anka?
[redakti | redakti fonton]- Programo Artemis - postsekvo de Apollo, kiu celas surluni?on ?is 2024
- Apollo (kosmo?ipo)
- Kosmoesploro
- NASA
- Projekto Mercury
- Projekto Gemini
- Sovetunia luna programo
- Skylab
- Programo Artemis
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ anglalingva artikolo "LRO vidas surlunigejojn de Apollo" (LRO Sees Apollo Landing Sites) de la 17-a de julio 2009 en la retejo nasa.gov. Arkivita el la originalo je 2025-08-07. Alirita 2025-08-07 .
- ↑ germanlingva artikolo "anta? 40 jaroj: eta pa?o" (Vor 40 Jahren: Ein kleiner Schritt) de la 20-a de julio 2009 en la retejo heise.de
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Oficiala retejo de la programo Apollo[rompita ligilo] angle
- NASA: The Apollo Program angle
- La fama frazo de Neil Armstrong estas a?skultebla ?i tie Arkivigite je 2025-08-07 per la retarkivo Wayback Machine kiel wav-datumo (260 kb).
- Gugla luno: Interaga mapo de la luno, kaj surluni?ejoj
| |||||||||||||||||||||
